فشار گرانی برطبقات كم ‌درآمد

تورم بهمن ماه بر كدام بخش جامعه بیشتر اثر گذاشته است؟
مسعود یوسفی
ركورد بیشترین میزان تورم در طول سال ٩٩ در حالی در بهمن‌ماه به ثبت رسید كه بخش بزرگی از تورم به دهك‌های كم‌درآمد فشار آورده؛ چراكه عمده تورم به وجود آمده به دلیل افزایش قیمت‌ها در بخش خوراكی‌ها و آشامیدنی‌ها بوده است.
با اینكه در تعریف عمومی، تورم «شتاب افزایش قیمت‌ها» نامیده می‌شود و نه خود «افزایش قیمت»، اما نوسان رو به بالای قیمت در سبد خوراكی‌ها و آشامیدنی‌ها طی بهمن‌ماه سال جاری و در واقع یك ماه مانده به پایان سال كرونازده ١٣٩٩، نگرانی‌هایی را برای انتقال این شرایط به سال آینده ایجاد كرده است. اما چرا این شرایط نگران‌كننده است؟
تورم بخش خوراكی‌ها در بهمن ماه نسبت به دی‌ماه بیش از ٥ درصد رشد داشته است. در حالی كه تورم سبد غیرخوراكی‌ها در طول یك ماه، 1.1 درصد افزایش پیدا كرده است. در واقع اتفاق بزرگ همین یك ماهه، «كاهش قدرت خرید» مواد غذایی بوده است. در این یك ماه، «حقوق یا مزایا» افزایشی نداشته، «یارانه نقدی» پرداختی دولت مثل همیشه بوده و سیاست جبرانی مانند «یارانه معیشتی» یا حتی «كوپن» نیز در كار نبوده است. بنابراین با یك «درآمد ثابت» چه راهكاری می‌تواند جبران هزینه‌ها را بكند؟
«خوردن و آشامیدن» اولین اولویت برای زنده ماندن و كار و فعالیت است. دهك‌های كم‌درآمد عموما در مقابل چنین شرایطی دو راه بیشتر ندارند: راه اول، كاهش هزینه‌ها در بخش‌های دیگر مثل تفریح، مسكن، حمل و نقل، ارتباطات و حتی پس‌انداز و هزینه‌كرد پول در بخش خوراكی است. راه دوم، كاهش خرید كالای خوراكی و روی آوردن به منابع خوراكی است كه ارزش غذایی كمتر یا كیفیت پایین‌تری دارند. به‌طور مثال، قیمت روغن تراریخته، از قیمت روغن ارگانیك ارزان‌تر و زیان‌های آن برای سلامتی به مراتب بیشتر است، اما فرد كم‌درآمد برای جبران هزینه‌ها، انتخاب دیگری ندارد.
اجزای تورم
یك نگاه كلی به اجزای تورم در بهمن‌ماه می‌توان تصویر روشن‌تری از آن چیزی را به دست بدهد كه در حوزه رابطه مالی مردم و كالاها رخ داده است.
در بهمن ماه، ‌فقط شاخص قیمت‌ها در سبد كالای مسكن، آب و برق و گاز نسبت به دی ماه تفاوتی نداشته؛ اما به ترتیب، سبد خوراكی‌ها، تفریح و فرهنگ، هتل و مراكز اقامتی، ‌لوازم خانگی و بهداشت و درمان، ‌بالاترین رشدها را به خود اختصاص داده‌اند. در میان این سبدهای كالایی، سبد خوراكی‌ها در بهمن ماه نسبت به دی ماه ركورد زده و 5.3 درصد رشد كرده است. البته در مقیاس سالانه، یعنی نسبت به بهمن‌ماه سال گذشته سبد خوراكی‌ها نزدیك به 67 درصد رشد داشته است! جزییات شاخص قیمت‌ها در سبد خوراكی‌ها نیز تصویر عجیبی را ارائه می‌كند. به‌طور مثال، فقط در طول یك ماه، شاخص قیمت گروه «شكر، عسل، ‌مربا، شیرینی و شكلات» بیش از 10 درصد رشد كرده است! یا شاخص قیمت «سبزیجات» در همین بهمن ماه سال جاری، نسبت به دی ماه 10.4 درصد رشد داشته است. در مقیاس سالانه، وضعیت به مراتب بدتر است. مثلا شاخص قیمت در گروه كالایی «روغن‌ها و چربی‌ها» 95 درصد نسبت به بهمن 98 رشد كرده است. شاخص قیمت میوه و خشكبار هم نزدیك به 87 در یك‌سال بالا رفته یا گروه كالایی «شیر، تخم‌مرغ و پنیر» نزدیك به 80 درصد نسبت به بهمن ماه سال گذشته رشد داشته است!
خوراكی‌ها در روستاها گران‌تر از شهرها
تمام این آمارها متعلق به بخش «شهرنشین» جامعه ایرانی است. در روستاها وضعیت با شدت بیشتری به همین منوال است. اگر خانوارهای روستایی در بهمن ماه سال جاری، تورم منفی «ماهانه» در بخش‌هایی چون مسكن، سوخت، ارتباطات یا دخانیات را داشته‌اند در عوض «سفره» آنها نیز كوچك‌تر شده است. تورم ماهانه در بخش خوراكی‌ها در خانوارهای روستایی تقریبا هم اندازه خانوارهای شهری و به میزان 5.5 درصد بوده است. اما تورم سالانه بالاتر از خانوارهای شهری حدود 69 درصد شده است! اینكه چرا «روستاها» به عنوان تامین‌كننده «خوراكی‌ها» با تورم بیشتری دست و پنجه نرم كرده‌اند را باید بخش كارشناسی و اقتصاددانان ایران پاسخ دهند. اما حدس اولیه این است كه خانوارهای روستایی برای تامین مواد غذایی مجبور به استفاده از كالاهای تولیدی در شهرها شده و به دلیل واسطه‌گری و دست به دست چرخیدن بیشتر این كالا تا رسیدن به مصرف‌كننده، بهای بیشتری برای كالای مورد نیاز خود پرداخته‌اند. به‌طور مثال در گروه كالایی «روغن‌ها و چربی‌ها» تورم سالانه برای خانوارهای شهری 113 درصد در میوه و خشكبار بیش از 96 درصد و در شكر، مربا، عسل و شیرینی و شكلات 80 درصد است؛ حال آنكه در بخش خانوارهای شهری این عدد پایین‌تر بوده است.
نگاهی به تورم نقطه به نقطه
تورم «نقطه به نقطه»، تعریفی است كه به معنای «مقایسه تورم در هر مقطع با موقعیت مشابه خود در سال قبل» است. تورم نقطه به نقطه خوراكی‌ها در بهمن ماه سال جاری برای خانوارهای شهری به 66.8 درصد رسیده است. این عدد برای خانوارهای روستایی 68.6 درصد است. این اعداد بدین معناست كه فشار به سفره خانوارهای شهری و روستایی در بهمن ماه سال جاری نسبت به سال قبل بیشتر شده و قدرت خریدشان نیز به همین میزان كاهش پیدا كرده است.
ثروتمندان زیان كمتری می‌بینند
فشار افزایش قیمت‌ها و تمركز آن در گروه كالایی خوراكی‌ها موجب می‌شود كه دهك‌های كم درآمد در مقایسه با دهك‌های پردرآمد آسیب بالاتری ببینند. در واقع آن‌گونه كه اقتصاددانان می‌گویند، تورم بالا، «پولی است كه از جیب فقرا پرداخت می‌شود.» آن‌گونه كه آمار تورم بهمن ماه نشان می‌دهد، افزایش تورم در هر دهك درآمدی از دهك قبلی خود بالاتر و از دهك بعدی خود كمتر بوده است؛ به عبارت دیگر، دهك دهم، یعنی دهك «برخوردار جامعه» 1.9 درصد از تورم ماهانه را تجربه كرده‌اند. در حالی كه دهك اول و دوم 3 درصد تورم ماهانه را داشته‌اند. در واقع، با افزایش قیمت‌ها در بخش خوراكی‌ها و «توقف رشد قیمت‌ها و تورم» در بخش «غیرخوراكی‌ها و كالاهای بادوام» این دهك‌های كم‌درآمد بوده‌اند كه آسیب دیده‌اند. كم درآمدهایی كه حالا نوسان قیمت دلار در دی ماه و رسیدن آن به بیش از 30 هزار تومان را به عینه در زندگی و سر سفره‌های خود می‌بینند